การใช้ยาปฏิชีวนะในอุตสาหกรรมการเลี้ยงสุกรเป็นประเด็นที่ได้รับความสนใจอย่างมากในปัจจุบัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้ยา colistin ซึ่งเป็นยาปฏิชีวนะที่สำคัญในการรักษาการติดเชื้อแบคทีเรียดื้อยาหลายขนานในมนุษย์ แม้ว่าในปัจจุบันจะมีกฎระเบียบที่เข้มงวดในการควบคุมการใช้ยา colistin ในฟาร์มสุกร แต่ผลกระทบจากการใช้ยาอย่างแพร่หลายในอดีตยังคงปรากฏให้เห็น
ที่ผ่านมานั้นการเลี้ยงสุกรในประเทศไทยมีการใช้ยา colistin และยาปฏิชีวนะชนิดอื่นๆ อย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะในฟาร์มขนาดใหญ่ที่มีการผสมยาปฏิชีวนะหลายชนิดลงในอาหารสุกรตลอดระยะเวลาการเลี้ยง การใช้ยานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียในทางเดินอาหารของสุกร แต่ในขณะเดียวกันก็ส่งผลให้เกิดการคัดเลือกเชื้อแบคทีเรียดื้อยาและการส่งผ่านคุณสมบัติการดื้อยาระหว่างเชื้อแบคทีเรีย
เครดิตภาพ: HK SMP 秀茗坪市市場 (Sau Mau Ping Market) โดย TheOnceUponaTime 001 | Wikimedia Commons | CC BY-SA 4.0
ผลการวิจัยหลายฉบับได้ยืนยันถึงการเพิ่มขึ้นของเชื้อแบคทีเรียดื้อยาในฟาร์มสุกร ทั้งแบคทีเรียก่อโรคและแบคทีเรียที่ไม่ก่อโรค โดยเฉพาะอย่างยิ่งเชื้อ E. coli ที่สร้างเอนไซม์ extended-spectrum beta-lactamases (ESBLs) และเชื้อ E. coli ที่ดื้อต่อยา colistin ข้อมูลจากโครงการสำรวจและติดตามการระบาดของเชื้อ E. coli ที่มียีนดื้อยา colistin ในฟาร์มสุกรทั่วประเทศไทยของทีมวิจัยในปี 2560 แสดงให้เห็นว่า มีการตรวจพบเชื้อ E. coli ที่ดื้อยา colistin ถึงร้อยละ 15 ของตัวอย่างที่เก็บ และพบเชื้อ E. coli ที่มียีน mcr-1 ซึ่งเป็นยีนที่ทำให้เกิดการดื้อยา colistin ร้อยละ 4
นอกจากนี้ งานวิจัยในปี 2561-2562 ยังพบว่า จำนวนของเชื้อ ESBLs-P E. coli เพิ่มสูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญในช่วงสุกรอนุบาลและสุกรรุ่นในฟาร์มที่มีการผสมยาปฏิชีวนะลงในอาหาร เมื่อเทียบกับฟาร์มที่ไม่ได้ผสมยาปฏิชีวนะ และยังมีการตรวจพบเชื้อ ESBL-P E. coli บางสายพันธุ์ในเนื้อสุกรในโรงฆ่าสุกรหลังการเชือด ซึ่งแตกต่างจากสายพันธุ์ที่พบในสุกรมีชีวิต สิ่งนี้บ่งชี้ถึงความเป็นไปได้ของการปนเปื้อนระหว่างกระบวนการเชือดสุกร
จากสถานการณ์ดังกล่าว ทีมวิจัยจึงให้ความสนใจในการศึกษาจุดเสี่ยงของการปนเปื้อนเชื้อแบคทีเรียดื้อยา โดยเฉพาะ ESBLs-producing E. coli ในกระบวนการเชือดสุกร ทั้งจากตัวสุกร อุปกรณ์ที่ใช้ และวิธีการเชือด สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (สวก.) จึงสนับสนุนทุนวิจัยในโครงการ “การตรวจติดตามเชื้อแบคทีเรียดื้อยาหลังการหยุดยาโคลิสตินในฟาร์ม และในกระบวนการเชือดเพื่อวางมาตรการป้องกันสู่ผู้บริโภค” ทีมวิจัยได้ทำการศึกษาเพื่อลดความเสี่ยงในการแพร่กระจายของเชื้อดื้อยาและเพิ่มความปลอดภัยให้กับผู้บริโภค
นอกจากนี้ ยังมีการศึกษาการระบาดของเชื้อ mcr-positive E. coli ในฟาร์มสุกรหลังจากมีการยกเลิกการใช้ยา colistin เพื่อประเมินผลของมาตรการควบคุมการใช้ยาที่ภาครัฐและสมาคมสัตวแพทย์ผู้ควบคุมฟาร์มสุกรแห่งประเทศไทยได้กำหนดขึ้น โดยมุ่งเน้นการเก็บข้อมูลทางระบาดวิทยาของเชื้อดังกล่าวในช่วงปีภายหลังการยกเลิกการใช้ยา colistin ทำให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับสถานการณ์การแพร่กระจายของเชื้อดื้อยาในฟาร์มสุกร รวมถึงการพัฒนาวิธีการตรวจวินิจฉัยเชื้อ E. coli ที่ดื้อต่อยา colistin และมียีน mcr อย่างรวดเร็วและแม่นยำ เพื่อนำไปใช้ในห้องปฏิบัติการทั้งของภาครัฐและเอกชน ซึ่งจะช่วยส่งเสริมการวางมาตรการการใช้ยาในสัตว์ที่เหมาะสมและสามารถติดตามผลได้อย่างรวดเร็วยิ่งขึ้น
ท้ายที่สุด เป้าหมายของการศึกษาและมาตรการต่างๆ เหล่านี้คือการลดการส่งผ่านเชื้อแบคทีเรียดื้อยาจากอาหารสู่ผู้บริโภค ซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการแก้ปัญหาการดื้อยาต้านจุลชีพในภาพรวม การดำเนินการอย่างครบวงจร ตั้งแต่การควบคุมการใช้ยาในฟาร์ม การป้องกันการปนเปื้อนในกระบวนการผลิต ไปจนถึงการตรวจสอบคุณภาพของผลิตภัณฑ์สุดท้าย จะช่วยยกระดับความปลอดภัยทางอาหารและสุขภาพของประชาชนในระยะยาว
